หนึ่งในนโยบาย “รื้อ ลด ปลด สร้าง” ของรองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพลังงาน นายพีระพันธุ์ สาลีรัฐวิภาค คือการเตรียมจัดตั้งระบบสำรองน้ำมันและก๊าซเชิงยุทธศาสตร์ (Strategic Petroleum Reserve : SPR) ซึ่งขณะนี้อยู่ระหว่างระดมผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมายและพลังงานในสาขาต่างๆ เพื่อทบทวนกฎหมายที่เกี่ยวข้องและศึกษาวิธีการเพื่อวางรูปแบบของ SPR เพื่อให้เหมาะสมกับบริบทของประเทศไทย
ในความเป็นจริง SPR ไม่ใช่เรื่องใหม่ในแวดวงพลังงาน ก่อนหน้านี้ช่วงปีพ.ศ. 2560 – 2561 ที่เริ่มร่าง พ.ร.บ.กองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน มีการวางวัตถุประสงค์ของกองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงไว้หลายประการในตอนต้น หนึ่งในนั้นมีเรื่อง SPR แต่เมื่อเข้าสู่กระบวนการพิจารณา วัตถุประสงค์นี้ไม่ได้ถูกบรรจุไว้ พ.ร.บ.กองทุนน้ำมันเชื้อเพลิง พ.ศ.2562 จะมีเพียงวัตถุประสงค์เดียวคือการรักษาเสถียรภาพราคาน้ำมันเชื้อเพลิงให้อยู่ในระดับเหมาะสม
ทั้งนี้ หากดูในบริบทโลกจะเห็นว่า ในต่างประเทศ SPR มีบทบาทสำคัญในการจัดการกับความมั่นคงทางพลังงานระดับโลก โดยเฉพาะในประเทศที่มีเศรษฐกิจขนาดใหญ่ที่เป็นผู้นำด้านการใช้และการนำเข้าน้ำมันเชื้อเพลิง ตัวอย่างเช่น
- สหรัฐฯ: มีระบบ SPR ที่ใหญ่ที่สุดในโลกที่จัดตั้งขึ้นหลังวิกฤตการณ์น้ำมันปี ค.ศ.1973 ที่กลุ่มโอเปกคว่ำบาตรส่งออกน้ำมัน โดยบทบาทของ SPR ในสหรัฐฯ จะช่วยบรรเทาความผันผวนของราคา รัฐบาลสหรัฐฯ สามารถปล่อยน้ำมันจาก SPR เข้าสู่ตลาดเมื่อราคาน้ำมันในประเทศพุ่งสูงขึ้น ซึ่งช่วยลดความกดดันด้านราคาต่อผู้บริโภค และเพิ่มความมั่นคงทางพลังงาน ใช้จัดการกับภาวะหยุดชะงักของการนำเข้าน้ำมัน เช่น ในช่วงเกิดภัยธรรมชาติหรือความขัดแย้งทางการเมือง นอกจากนี้ ยังใช้ในการสนับสนุนพันธมิตรระหว่างประเทศเมื่อเกิดวิกฤตพลังงาน เช่น ในกรณีสงครามอ่าวเปอร์เซีย หรือวิกฤตการณ์ในตะวันออกกลาง
- สหภาพยุโรป: แต่ละประเทศมีระบบ SPR ของตัวเอง และประสานงานกันในระดับภูมิภาคผ่านองค์การพลังงานระหว่างประเทศ (International Energy Agency : IEA) ที่ประกอบด้วยประเทศสมาชิกที่ต้องสำรองน้ำมันดิบไว้ใช้ได้อย่างน้อย 90 วันของการนำเข้า โดยบทบาทของ SPR ในยุโรป จะเป็นความร่วมมือระหว่างประเทศในยามวิกฤต ประเทศสมาชิก IEA สามารถปล่อยน้ำมันสำรองร่วมกันเพื่อลดผลกระทบต่อเศรษฐกิจและสังคมในภูมิภาค และยังช่วยรักษาความมั่นคงด้านพลังงานในยามวิกฤต ช่วยจัดหาน้ำมันในช่วงที่การผลิตจากต่างประเทศถูกจำกัด เช่น จากรัสเซีย หรือประเทศในตะวันออกกลาง
- จีน: พัฒนาระบบ SPR ของตัวเองเพื่อตอบสนองต่อการเพิ่มขึ้นของการบริโภคและการนำเข้าน้ำมัน และมีแผนในการเพิ่มขนาดของ SPR เพื่อให้เพียงพอต่อการใช้ในประเทศในกรณีที่เกิดวิกฤต บทบาทของ SPR ในจีน ช่วยรักษาความมั่นคงทางเศรษฐกิจ เพราะจีนต้องนำเข้าน้ำมันจากต่างประเทศเป็นจำนวนมาก จึงต้องการ SPR เพื่อให้มีเสถียรภาพในการผลิตและเศรษฐกิจ อีกทั้งยังช่วยลดผลกระทบจากราคาน้ำมันโลก
- ญี่ปุ่น: ญี่ปุ่นเป็นประเทศที่พึ่งพาการนำเข้าน้ำมันอย่างมาก ระบบ SPR ของญี่ปุ่นเน้นความมั่นคงทางพลังงานในกรณีที่มีการขาดแคลนน้ำมันอย่างฉับพลัน เนื่องจากญี่ปุ่นไม่มีแหล่งพลังงานธรรมชาติภายในประเทศมากนัก โดยบทบาทของ SPR ในญี่ปุ่น จะมีเพื่อรับมือกับภัยธรรมชาติ รับมือกับการขาดแคลนน้ำมันหลังจากเหตุการณ์ภัยธรรมชาติ เช่น แผ่นดินไหวและสึนามิ และยังช่วยสร้างเสถียรภาพในการจัดหาพลังงาน SPR ช่วยให้ญี่ปุ่นมีน้ำมันสำรองเพียงพอในกรณีที่เกิดความไม่แน่นอนในการจัดหาจากตะวันออกกลาง
อาจกล่าวได้ว่า บทบาทของ SPR นอกจากจะมีบทบาทภายในของแต่ละประเทศแล้ว ยังมีบทบาทในด้านความร่วมมือระหว่างประเทศ โดยเฉพาะเมื่อเกิดวิกฤตพลังงานที่ส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจโลก เช่น ในช่วงวิกฤตพลังงานโลก ประเทศที่มี SPR สามารถปล่อยน้ำมันเข้าสู่ตลาดโลกเพื่อลดผลกระทบจากการขาดแคลนน้ำมันในระยะสั้น ช่วยสร้างสร้างความมั่นคงในตลาดน้ำมันโลก ทำให้ระบบการค้าพลังงานมีเสถียรภาพมากขึ้น
สำหรับ การจัดตั้ง SPR ของไทย คงต้องรอดูโครงสร้างการบริหารจัดการว่าจะออกมารูปแบบใด จากนี้ไปบทบาทของกองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงจึงน่าจับตามองว่าจะต้องเข้ามีบทบาทในการบริหารจัดการโครงสร้างของ SPR ผู้อำนวยการสำนักงานกองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงคนใหม่ที่จะเข้ามาบริหารคงจะต้องอาศัยผู้ที่เป็นมือโปรอย่างแท้จริง
แหล่งที่มา :
ข้อมูลบทบาท SPR โลก : องค์การพลังงานระหว่างประเทศ (International Energy Agency : IEA) กระทรวงพลังงานของสหรัฐอเมริกา (U.S. Department of Energy) กระทรวงเศรษฐกิจ การค้า และอุตสาหกรรมของญี่ปุ่น (Ministry of Economy, Trade and Industry) สถาบันการศึกษาพลังงานแห่งอ็อกซ์ฟอร์ด (Oxford Institute for Energy Studies) และรายงานของ Congressional Research Service หน่วยงานวิจัยที่ทำหน้าที่ให้บริการข้อมูลและการวิเคราะห์แก่สมาชิกสภาคองเกรสสหรัฐฯ
